Co to jest audiodeskrypcja i jak przebiega proces jej tworzenia?

Jednym z tych profesjonalnych rozwiązań jest audiodeskrypcja. W kontekście ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z 2019 roku jest usługą z obszaru dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Przypomnijmy tutaj, że ustawa definiuje poza tym dwa inne zasadnicze obszary: dostępność cyfrową oraz architektoniczną.

Dostępność informacyjno-komunikacyjna odpowiada na potrzeby związane z przekazywaniem różnych treści. Dotyczy to takich grup, jak: osoby z niepełnosprawnością wzroku, osoby z niepełnosprawnością intelektualną, osoby g/Głuche i słabosłyszące, jak i osoby w spektrum autyzmu.

Specyfika każdej z tych grup wymaga dostosowanego opracowania treści pod względem merytorycznym, językowym oraz ich stosownego przekazu pod względem technicznym.

Audiodeskrypcja odpowiada na potrzeby osób z niepełnosprawnością wzroku. Jest przekazem istotnych treści wizualnych w słowach.  

Jest więc dobrą wiadomością dla wszystkich odbiorców z niepełnosprawnością wzroku, a także dla wszystkich twórców sztuk wizualnych oraz organizatorów przestrzeni publicznej. Zarówno tych działających w obszarze kultury, jak i biznesu.

Opisać można wszystko: architekturę, krajobraz na szlaku turystycznym, obraz, grafikę, rzeźbę, fotografię, a także film, sztukę teatralną, spot reklamowy, wydarzenie sportowe. Można i warto opisać przestrzeń biura, dojście do budynku od najbliższego przystanku. Można opisać produkty. Można opisać samego siebie oraz inne osoby jako rozmówcę/rozmówczynię czy prelegenta/prelegentkę lub fantazyjny kostium sceniczny gwiazdy rocka. Można opisać slajdy w prezentacji i zdjęcia czy grafiki w mediach społecznościowych.

Dostępność, w tym tworzenie tekstu audiodeskrypcji, to praca zespołowa. Sam specjalista audiodeskryptor nie wystarczy. Na scenę wchodzi przede wszystkim konsultant z niepełnosprawnością wzroku oraz bardzo często konsultant merytoryczny. W naszym zespole traktujemy wspólne tworzenie bardzo serio. Według nas konsultant jako niejako natywny odbiorca audiodeskrypcji jest de facto współautorem tekstu. Jego perspektywa jest bardzo istotna i solidnie przedyskutowana. To między innymi w ten sposób rodzi się wysoka jakość audiodeskrypcji.

Cały proces produkcyjny różni się w zależności od branży, w której odbywa się działanie. Wynika to ze specyfiki obiektów, które opisujemy.

Proces produkcji audiodeskrypcji w muzeum 

W przypadku obiektów statycznych, na przykład w muzeum, galerii, czy w architektury początkiem działania jest wybór konkretnych dzieł. Należy podjąć trudną decyzję, których na przykład dwadzieścia eksponatów będzie opisanych spośród setek, a czasem tysięcy eksponatów w danej placówce. Optymalnie jest, gdy  nasz zespół jest włączony w proces od razu na etapie wyboru. Nasze konsultacje umożliwią klientowi poznanie perspektywy odbiorców audiodeskrypcji już na etapie tworzenia dostosowanej ścieżki zwiedzania. W tym też momencie ze strony klienta powinien być wyznaczony konsultant merytoryczny. Na wstępie przekazuje on materiały wyjaśniające znaczenie dzieł oraz pliki graficzne ze zdjęciami dobrej jakości. Jeśli ich nie ma, sami wykonamy potrzebną nam dokumentację fotograficzną. Przykładamy ogromną wagę do tego, by zapoznać się z oryginalnymi eksponatami na żywo. Następnie nasz zespół audiodeskrypcyjny opracowuje teksty i przekazuje je klientowi do konsultacji merytorycznej. Po otrzymaniu komentarzy, wprowadza zmiany redakcyjne.

Po ostatecznej akceptacji następuje etap przygotowania tekstu do przekazu głosowego. Audiodeskrypcja bowiem, z oczywistych względów, dociera do odbiorców w takiej postaci. Czasem jest to syntezator programu udźwiękawiającego, czasem głos lektora czy lektorki. Jakość tego przekazu jest bardzo ważna. Drażniący głos lub nieprawidłowy odczyt może skutecznie zakłócić i zniechęcić odbiorcę. Może zdekoncentrować tak, że nawet najlepiej zredagowany tekst nie spełni swojego zadania. Natomiast dobry odbiór głosu nie tylko pomaga zagłębić się w tekst, co nawet podnosi jakość życia osób z niepełnosprawnością wzroku. Posługując się przez dużą część dnia oprogramowaniem udźwiękawiającym, są one szczególnie wrażliwe na ten aspekt.

W przypadku audiodeskrypcji w muzeum czy galerii możliwe jest zastosowanie dwóch rozwiązań. Będzie to zatrudnienie studia dźwiękowego do wykonania nagrania lektorskiego lub przekazanie odbiorcom tekstu w postaci elektronicznej, zgodnie ze standardami dostępności cyfrowej. W pierwszym wypadku finałem prac dla klienta jest plik dźwiękowy, w drugim – plik tekstowy.

Jeśli jest to nagranie, nasz zespół przeprowadza jeszcze kontrolę jakości nagrania, sprawdza jego zgodność z tekstem oraz poprawność realizacji dźwięku. Dopiero wówczas przekazuje finalny produkt klientowi.

Proces produkcji audiodeskrypcji w teatrze

W przypadku opisu sztuk teatralnych w zasadzie najlepszą praktyką byłoby udostępnianie wszystkich spektakli w repertuarze. Zaplanowanie audiodeskrypcji warto zacząć już na etapie planowania i budżetowania produkcji premiery. Gdy klient zleca wykonanie opisu, nasz zespół zaczyna pracę od obejrzenia sztuki. Następnie rozpoczynamy pracę nad tekstem. Od teatru otrzymujemy plik ze scenariuszem oraz nagranie wideo dobrej jakości. Bardzo dobrą praktyką jest wytypowanie konsultanta merytorycznego w postaci aktora/aktorki opisywanego spektaklu. Wypracowaliśmy taki element procesu we współpracy z Teatrem im. Juliusza Słowackiego i przetestowaliśmy, jak widocznie wpływa to na jakość usługi. Po zakończeniu prac nad tekstem, teatr planuje dostępny spektakl z zastosowaniem audiodeskrypcji. W tym przypadku głosowe jej przekazanie odbywa się poprzez odczyt na żywo, w trakcie przedstawienia. Aby głos ten nie był słyszany przez widzów niekorzystających z audiodeskrypcji, stosuje się system z nadajnikiem i odbiornikami słuchawkowymi na fale radiowe lub podczerwień. Potrzebne jest także zapewnione przez teatr osobne pomieszczenie dla odczytu. Musi być ono izolowane akustycznie od sali widowiskowej oraz posiadać transmisję wideo i mikrofon. Nasz zespół może doradzić, jak cały ten proces zaplanować, jaki sprzęt dobrać, jakie szczegóły techniczne uwzględnić, żeby efekt końcowy był jak najlepszy. Pisząca te słowa ma też duże doświadczenie w odczycie audiodeskrypcji teatralnej, więc możemy przeprowadzić procedurę od początku do końca.

Proces produkcji audiodeskrypcji filmowej

W przypadku filmu, proces zaczyna się od przekazania pliku wideo w wersji lekkiej -  w formacie mp4 lub podobnym. Nasz zespół analizuje materiał wideo, tworząc tak zwany kod czasowy oraz tekst. Kod czasowy to określone z dokładnością do sekundy miejsca, w których jest możliwość umieszczenia audiodeskrypcji pomiędzy kwestiami aktorskimi lub istotnymi dźwiękami. Rzadko stosuje się konsultację merytoryczną w przypadku filmu, ale jest ona bardzo wskazana. W tej roli może wystąpić na przykład producent, reżyser albo specjalista z branży lub obszaru kulturowego ważnego dla danego filmu. Opracowany i zaakceptowany tekst trafia do studia nagraniowego. W przypadku filmu zagranicznego trzeba nagrać zarówno audiodeskrypcję, jak i tłumaczenie dialogów. Koniecznie dwoma różnymi głosami. Następnie realizator dźwięku wykonuje plik z rozstawioną ścieżką audiodeskrypcji według kodu czasowego. Taki plik dźwiękowy jest następnie sprawdzany pod kątem głośności w kontekście dźwięków w tle – muzyki i czasem innych odgłosów, na których tle pojawia się audiodeskrypcja. Do niektórych form przekazu potrzebny jest jeszcze montaż materiału wideo z audiodeskrypcyjną ścieżką dźwiękową. Nasz zespół przeprowadzi również w przypadku branży filmowej cały proces od początku do końca.

Regularne tworzymy audiodeskrypcje teatralne, filmowe, pomagamy organizować dostępne spektakle i wydarzenia oraz prowadzimy szkolenia z obsługi osób z niepełnosprawnościami.