Dostępność - regulacje prawne
Regulacje prawne dotyczące dostępności w Polsce i na świecie
Dostępność produktów i usług to nie tylko przewaga konkurencyjna, ale również wymóg prawny. Globalne i krajowe instytucje stworzyły i ciągle aktualizują przepisy dotyczące dostępności. Wciąż pojawiają się nowe regulacje i związane z nimi obowiązki i prawa. Zorientowanie się w tym gąszczu nie jest łatwą sprawą, a przełożenie prawniczego języka na praktykę jest jeszcze trudniejsze.
Podsumujemy najważniejsze dla przedsiębiorstw i instytucji regulacje prawne w Polsce i na świecie. Zaczynamy od krajowego podwórka:
Polska
Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z 2019 roku określa obowiązki tylko dla podmiotów publicznych. Omawia dostępność architektoniczną, informacyjno-komunikacyjną oraz cyfrową. W tym ostatnim przypadku odsyła jednak do ustawy opisanej poniżej.
Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych z 2019 roku, jak sama nazwa wskazuje, również nie stosuje się do przedsiębiorstw. W stosunku do poprzedniej dodaje jednak obowiązki dla organizacji pozarządowych. Warto zauważyć, że już w samym tytule ustawa wyszczególnia zarówno dostępne strony internetowe jak i dostępne aplikacje mobilne.
W praktyce wypełnienie wymagań tej ustawy sprowadza się do spełnienia wymagań wytycznych WCAG w wersji 2.1 na poziomie AA oraz publikowania deklaracji dostępności. Strony internetowe muszą spełniać wymagania ustawy od 23.09.2020, a aplikacje mobilne od 23.06.2021. Brak zgodności może skutkować karą pieniężną: do 10 000 zł za niedostępną stronę lub aplikację, do 5 000 zł za brak deklaracji dostępności lub niedostępny BIP (Biuletyn Informacji Publicznej). Procedura składania i rozpatrywania skargi została wykorzystana tylko kilkadziesiąt razy. Warto jednak pamiętać, że każdy z nas może i powinien się domagać dostępnych rozwiązań cyfrowych finansowanych z naszych podatków!
Trwają również prace nad nowymi aktami prawnymi dotyczącymi dostępności:
Ustawą o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami - wdrażającą konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
Ustawą o dostępności niektórych produktów i usług - wdrażającą europejską dyrektywę, którą opisujemy w szczegółach w dalszej części tego artykułu.
Unia Europejska
Europejski Akt o Dostępności (EAA – European Accessibility Act) z 2019 roku wskazuje wymogi dostępności wybranych produktów i usług. Jest o tyle istotny, że obejmuje również sektor prywatny. Dotyczy obszarów ocenionych jako podstawowe dla swobodnego funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami w codziennym życiu, np. komputerów, smartfonów, terminali płatniczych, automatów biletowych, usług e-handlu czy bankowości. Oznacza to, że w całej UE, znaczna część sektora prywatnego jest zobowiązana do uczynienia swojej oferty dostępną dla osób z niepełnosprawnościami.
EAA ma zostać wdrożony do prawodawstw krajowych do 28.06.2025. Prace nad projektem ustawy o zapewnianiu dostępności niektórych produktów i usług o których piszemy powyżej wynikają właśnie z Europejskiego Aktu o Dostępności.
Produkty objęte wymogiem dostępności:
sprzęt komputerowy i systemy operacyjne,
terminale samoobsługowe, płatnicze, bankomaty, automaty biletowe,
interaktywne terminale samoobsługowe,
smartfony i tablety,
czytniki książek elektronicznych.
Usługi objęte obowiązkiem dostępności:
telekomunikacyjne,
audiowizualne,
pasażerski transport drogowy, lotniczy, wodny oraz kolejowy w zakresie: stron internetowych, aplikacji mobilnych, elektronicznych systemów sprzedaży biletów,
bankowość detaliczna,
e-booki
handel elektroniczny (e-commerce).
Obowiązek zapewnienia dostępności produktów będzie spoczywał nie tylko na producentach, ale też na importerach, i dystrybutorach. Dostępność usług będzie zaś spoczywała na usługodawcach. Z zapewniania dostępności zostali wyłączeni mikro przedsiębiorcy oraz częściowo niektóre kategorie produktów i usług np. mapy.
Dyrektywa umożliwi również wniesienie skargi na niezapewnienie dostępności do właściwych organów regulujących rynek. Obecnie nie wiadomo jeszcze jak będzie wyglądała procedura ani z jakimi będzie wiązać się sankcjami.
W jaki sposób można zapewnić zgodność z EEA? Już w pierwszym rozdziale akt odnosi się do innego dokumentu: dyrektywy w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego z 2016 roku. Dopiero tam znajdziemy techniczną informację - określenie zgodności z wymogami dostępności opiera się na normie EN 301 549 - Accessibility requirements for ICT products and services (ICT to skrót od Information and Communication Technology).
Norma EN 301 549 bazuje na wytycznych rozwijanych przez World Wide Web Consortium (W3C), w szczególności:
WCAG - Web Content Accessibility Guidelines
WCAG2ICT - Guidance on Applying WCAG to Non-Web Information and Communications Technologies
ATAG - Authoring Tool Accessibility Guidelines
UAAG - User Agent Accessibility Guidelines
W praktyce wszystko sprowadza się więc do znajomości wytycznych W3C, przede wszystkim WCAG. To na nich zbudowana jest norma europejska, do której odnosi się dyrektywa, do której odnosi się kolejna dyrektywa... W kolejnym kroku unijne dyrektywy są implementowane w polskich ustawach. To oznacza, że spełniając wytyczne WCAG spełniamy również regulacje i standardy dostępności obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej.
USA
Amerykańskie regulacje dotyczące dostępności różnią się od europejskich przede wszystkim tym, że są traktowane dużo poważniej i często przekładają się na realne procesy sądowe i kary za ich nieprzestrzeganie.
Każda firma czy instytucja łamiąca przepisy Americans with Disabilities Act - ADA ryzykuje tym, że zostanie pozwana. W wypadku przegranej w sądzie kary mogą przekraczać kwotę miliona dolarów. Oskarżona może zostać każda, również całkowicie komercyjna instytucja, a lista pozwów sądowych dotyczących tylko dostępności cyfrowej systematycznie rośnie i w 2022 roku przekroczyła 4000.
Dodatkowo, wszystkie kontrakty z instytucjami rządowymi (federalnymi) muszą być zgodne z Rehabilitation Act, w szczególności jego sekcją 508, dotyczącą dostępności cyfrowej. Zgodnie z tym prawem, publiczne pieniądze w Stanach Zjednoczonych nie mogą być wydawane na wytwarzanie, zakup czy użytkowanie systemów, urządzeń czy aplikacji niedostępnych dla osób z niepełnosprawnościami.
Firma, która chce sprzedać instytucji rządowej swój produkt cyfrowy, zgodnie z postanowieniami Section 508, musi przygotować i dostarczyć dokument o nazwie Voluntary Product Accessibility Template - VPAT. Określa on stopień dostępności cyfrowej konkretnej wersji produktu i wymaga wskazania w jaki sposób została ona oceniona. Istnieje kilka wersji szablonów VPAT, dostosowanych do standardu amerykańskiego, europejskiego lub opartych wprost na wytycznych WCAG. To spore ułatwienie, szczególnie dla dostawców wywodzących się spoza USA, którzy znają i stosują WCAG, ale z wymaganiami sekcji 508 spotykają się po raz pierwszy.
W praktyce, podobnie jak w Europie, spełnianie wymagań WCAG powoduje, że dostawca rozwiązań cyfrowych może czuć się bezpiecznie również w Stanach Zjednoczonych.
Świat
Jak widać, pomimo różnic na poziomie języka, systemów prawnych oraz praktycznego zastosowania regulacji dotyczących dostępności cyfrowej, wszystkie omówione przykłady opierają się na wytycznych Web Content Accessibility Guidelines. Nie są to rozwiązania wyjątkowe. Jak podają twórcy tych wytycznych, pracujący w ramach organizacji Web Accessibility Initiative (WAI), już kilkadziesiąt krajów opiera swoje ustawy o WCAG. Z praktycznego punktu widzenia można więc śmiało stwierdzić, że zgodność z wytycznymi rozwijanymi przez WAI prawie automatycznie zapewnia spełnienie regulacji prawnych większości krajów na świecie.
Patrząc na dostępność bardziej ogólnie, nie tylko z perspektywy cyfrowej, punktem wyjściowym do regulacji prawnych na poziomie globalnym jest, wspomniana wyżej, konwencja ONZ Convention on the Rights of People with Disabilities - CRPD, ratyfikowana przez ponad 160 krajów.
Dawid Górny
Współzałożyciel Accens, odpowiedzialny za obszar dostępności
Prawnik, konsultant audiodeskrypcji oraz dostępności produktów i usług. Tester dostępności cyfrowej, od 30 lat korzysta z technologii asystujących na co dzień. Prezes i współpracownik kilku fundacji, aktywnie działa w obszarze dostępności kultury. Certyfikowany IAAP Certified Profesional in Accessibility Core Competencies (CPACC).
Skomplikowane? Może trochę, ale wszystko tak naprawdę sprowadza się do tych samych fundamentów. Wszystkich zainteresowanych sprawdzeniem, w jaki sposób tworzony produkt spełnia wyżej wymienione regulacje, zapraszamy do skorzystania z usługi testowania dostępności lub audytu WCAG. Tych, którzy chcieliby testować swoje rozwiązania samodzielnie, mogą zainteresować szkolenia z dostępności cyfrowej.