Dostępność cyfrowa - regulacje prawne

Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z 2019 roku określa obowiązki tylko dla podmiotów publicznych. Omawia dostępność architektoniczną, informacyjno-komunikacyjną oraz cyfrową. W tym ostatnim przypadku odsyła jednak do ustawy opisanej poniżej.

Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych z 2019 roku, jak sama nazwa wskazuje, również nie stosuje się do przedsiębiorstw. W stosunku do poprzedniej dodaje jednak obowiązki dla organizacji pozarządowych.

Warto zauważyć, że już w samym tytule ustawa wyszczególnia zarówno dostępne strony internetowe jak i dostępne aplikacje mobilne.

W praktyce wypełnienie wymagań tej ustawy sprowadza się do spełnienia wymagań wytycznych WCAG w wersji 2.1 na poziomie AA oraz publikowania deklaracji dostępności. Strony internetowe muszą spełniać wymagania ustawy od 23.09.2020, a aplikacje mobilne od 23.06.2021. Brak zgodności może skutkować karą pieniężną: do 10 000 zł za niedostępną stronę lub aplikację, do 5 000 zł za brak deklaracji dostępności lub niedostępny BIP (Biuletyn Informacji Publicznej).

Procedura składania i rozpatrywania skargi została wykorzystana zaskakująco niewiele razy, bo złożono tylko 130 skarg do końca 2024 r. Około połowa zgłoszeń została rozpatrzona pozytywnie. Zwraca się jednak uwagę, że procedurę skargową należy uprościć i przyspieszyć oraz zwiększyć dolegliwość sankcyjną. Warto jednak pamiętać, że każdy z nas może, i powinien, domagać się dostępnych rozwiązań cyfrowych. Coraz częściej nie da się korzystać ze świata realnego bez jednoczesnego używania rozwiązań cyfrowych. Warto też przypomnieć, że są to systemy finansowane ze środków publicznych i mają służyć wszystkim osobom.

Polski Akt o Dostępności to potoczna nazwa ustawy z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług (Dz.U. 2024 poz. 731).

Ustawa wdraża do polskiego prawa Europejski Akt o Dostępności (EAA – dyrektywa 2019/882). Informacje o EAA znajdują się w dalszej części artykułu).

Regulacja rozszerza obowiązki w zakresie dostępności na sektor prywatny. Dotyczy:

• produktów – np. komputerów, smartfonów, tabletów, czytników e-booków, terminali płatniczych, bankomatów, biletomatów i sprzętu multimedialnego, 

• usług – m.in. telekomunikacyjnych, audiowizualnych, bankowości detalicznej, e-commerce, e-booków oraz stron internetowych i aplikacji w transporcie pasażerskim. 

Obowiązki spoczywają na producentach, importerach i dystrybutorach (w przypadku produktów) oraz na usługodawcach (w przypadku usług). Z wymagań wyłączone są mikroprzedsiębiorstwa świadczące usługi oraz niektóre treści, np. mapy.

Każdy producent musi sporządzić deklarację zgodności, a usługodawca oświadczenie o zgodności z wymaganiami dostępności – dokument potwierdzający, że dany produkt lub usługa spełnia kryteria określone w ustawie.  ⚠️ Nie należy mylić tego obowiązku z deklaracją dostępności publikowaną na stronach internetowych podmiotów publicznych (ustawa z 2019 r.). W Polskim Akcie o Dostępności informacja ta jest dla produktów częścią lub uzupełnieniem deklaracji zgodności CE. Dla usług Informacja o zgodności ma odzwierciedlać rzeczywisty stan dostępności i być opublikowana np. na stronie internetowej.

Za nadzór nad realizacją ustawy odpowiada przede wszystkim Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). W razie naruszenia obowiązków może on nakładać kary finansowe, a w przypadku produktów niespełniających wymagań – także nakazać ich wycofanie z rynku. Warto zwrócić uwagę, że sankcje są wyraźnie bardziej dolegliwe dla biznesu niż sektora publicznego.

• wszystkie nowe produkty i usługi wprowadzane na rynek po 28 czerwca 2025 r. muszą być od razu zgodne z ustawą, 

• produkty dostępne na rynku przed tą datą mogą być sprzedawane jeszcze przez okres przejściowy – do 28 czerwca 2030 r., 

• Usługi muszą być dostępne od chwili wejścia w życie przepisów, 

• okresy przejściowe nie mają zastosowania, jeśli produkt zostanie znacząco zmodyfikowany – wówczas musi natychmiast spełniać wymagania dostępności.  

Trwają prace nad ustawą o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami, która ma wdrożyć do polskiego prawa w pełnym zakresie postanowienia Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami (CRPD).

Nowe przepisy będą miały charakter horyzontalny – obejmą szeroko rozumiane prawo do równego traktowania, dostępności i wsparcia, wychodząc poza ramy sektorowe obecnych ustaw.

Projekt ustawy jest obecnie na etapie koncepcyjnym i konsultacji prowadzonych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z zapowiedziami rządowymi jej wejście w życie planowane jest na lata 2026–2027, tak aby stworzyć systemowe podstawy polityki wobec osób z niepełnosprawnościami w Polsce.

W Stanach Zjednoczonych dostępność regulowana jest przede wszystkim przez Americans with Disabilities Act (ADA) oraz Section 508 Rehabilitation Act. Oba akty mają inny charakter niż europejskie regulacje – w UE głównym narzędziem są dyrektywy implementowane przez państwa członkowskie i egzekwowane w trybie administracyjnym, natomiast w USA ważną rolę odgrywają procesy sądowe i spory cywilne. Ich ilość liczona jest w tysiącach (ponad 4 tysiące pozwów w 2024) i z roku na rok wzrasta.

ADA obowiązuje wszystkie instytucje publiczne i sektor prywatny oferujący towary i usługi. Nie zawiera szczegółowych norm technicznych, ale sądy i regulatorzy w praktyce przyjmują, że zgodność z WCAG jest domniemaniem zapewnienia dostępności.

Section 508 dotyczy kontraktów rządowych na poziomie federalnym. Wymaga, aby instytucje publiczne kupowały wyłącznie produkty i usługi spełniające wymagania dostępności. Dostawcy muszą sporządzać dokument Voluntary Product Accessibility Template (VPAT), w którym deklarują stopień zgodności swojego rozwiązania z kryteriami dostępności – również opartymi na WCAG.

W obu systemach podstawą oceny dostępności są wytyczne WCAG. Zarówno w UE, jak i w USA wdrożenie WCAG stanowi praktyczny sposób na spełnienie wymagań prawa.